|
Pesach: Joods Paasfeest
 Van
alle Joodse feestdagen wordt Pesach het meest algemeen gevierd. Zelfs door
niet behoudende Joden. Volgens een opinieonderzoek woont meer dan 80% van
de Joden een Pesach-seder bij.
Pesach begints op de 15de dag van
de Joodse maand
Nissan.
Het is het eerste van de drie grote feesten met zowel historische als
agrarische betekenis (de andere twee zijn
Sjawoe'ot
en
Soekkot).
Landbouwkundig vertegen-woordigt
het het begin van het oogstseizoen in
Israël,
maar er wordt weinig aandacht besteed aan dit aspect van het feest. De
voornaamste aandacht van het Pesach-feest gaat uit naar de Exodus uit Egypte
na generaties van slavernij. Dit verhaal wordt verteld in, hfd. 1-15. De
instelling van het Pesach-feest komt voor in de hoofdstukken 12-15.
De naam „Pesach” komt van het
Hebreeuwse stamwoord
Pee-Samech-Chetôñç
, hetgeen ‘passeren’ of
‘overslaan’ betekent. Het betreft het feit dat
G-d
de huizen van de Joden
„oversloeg” toen Hij de
eerstgeborenen van Egypte doodde. In het Nederlands is het feest bekend
onder de naam Pascha. „Pesach” is ook de naam van het
offer
(een lam) dat gebracht werd in de
Tempel
op deze dag. Het feest wordt ook wel Chag hè-Aviv
,
(het Voorjaarsfeest) genoemd, of Chag ha-Matzoth
,
(het Feest van de Matses), en Z'man Cheroetenoe
,
(de Tijd van onze vrijheid).
Het meest opvallende aan Pesach is
de verwijdering van al het chameets (gerezene) uit onze huizen. Dit is een
aandenken aan het feit dat de Joden, toen zij uit Egypte trokken, veel haast
hadden en geen tijd hadden om hun brood te laten rijzen. Het is ook een
symbolische manier om de „opgeblazenheid” (arrogantie, trots) uit onze
zielen te verwijderen..
Chameets houdt alles in dat
gemaakt is van één van de vijf voornaamste graansoorten (tarwe, rogge,
gerst, haver en spelt) dat nog niet binnen 18 minuten, nadat het in contact
is gekomen met water, volledig gekookt of gebakken is.
Orthodoxe Joden
van Asjkenazische
achtergrond vermijden ook het eten van rijst, mais, pinda’s, en peulvruchten
(bonen) alsof het chameets is. Al deze soorten worden gebruikt om er brood
van te bakken, en daarom werd het gebruik ervan verboden om verwarring te
voorkomen. Al deze exttra verboden dingen worden „kitniot” genoemd.
We mogen geen chameets eten met
Pesach; we mogen er zelfs geen profijt van hebben. We mogen het zelfs niet
aan ons vee of aan onze huisdieren voeren. Alle chameets, met inbegrip van
het eetgerei dat gebruikt werd om chameets te koken, moet òf weg gedaan
worden of verkocht worden aan een niet-Jood (het kan, wanneer de niet-Jood
daartoe bereid is, na Pesach weer teruggekocht worden). Het dieet van
huisdieren moet veranderd worden voor het feest, of het dier moet verkocht
worden aan een niet-Jood (zoals het voedsel en het eetgerei mogen de
dieren na Pesach worden teruggekocht). Je kan je chameets online via
Chabad-Lubavitch
verkopen. Het is mij opgevallen dat vele niet-Joden en niet behoudende Joden
(en ook sommige orthodoxe Joden) deze gewoonte van het verkopen van chameets
maar een kunstmatig truckje vinden. Ik kan u verzekeren dat dit een reële
verkooptransactie is en wettelijk bindend, en niet geldig zou zijn onder
Joodse wet als het dat niet was. Vanuit de niet-Jood gezien functioneert de
aankoop ongeveer hetzelfde als de aan- en verkoop van aandelen op de
termijnmarkt: zelfs al heeft hij geen fysiek bezit van de goederen, hij is
tijdelijk wettelijk eigenaar van deze goederen waarop hij een potentiële
winst kan maken.
Het proces van het schoonmaken van
het huis van al het chameets voor Pesach is een enorm werk. Om dat goed te
doen, moet men al weken van te voren voorbereidingen treffen en een aantal
dagen doorbrengen met het schoon boenen van het huis en van alles wat zich
daarin bevindt, door over alle hoekjes en gaatjes en gleufjes van het
fornuis te gaan met een tandenstoker en wattestokjes, door alle oppervlakten
die in contact zijn gekomen met chameets te bedekken met aluminiumfolie of
kastpapier of iets dergelijks, kleren (vooral van kinderen) worden nagekeken
op achtergebleven snoepjes, enz., enz., enz. Nadat het schoonmaken gereed
is, wordt er de avond vóór Pesach nogmaals formeel naar chameets gezocht en
het eventuele gevonden chameets wordt de volgende ochtend verbrand.
Het graanproduct dat wij eten
tijdens de Pesach-week, wordt matsa genoemd (matse in het
Nederlands-Jiddisch). Matsa is ongegist brood, gemaakt van meel en water,
en heel snel gebakken, zodat het geen tijd heeft om te rijzen. Dit is het
brood dat de Joden maakten voor hun vertrek uit Egypte.
De dag voor Pesach is de Vastendag
van de
Eerstgeborenen,
een
vastendag
voor alle eerstgeboren jongens en mannen, als aandenken aan
het feit dat de eerstgeboren Joodse jongens in Egypte niet gedood werden bij
de laatste plaag.
Op de eerste avond van Pesach (de
eerste
twee avonden
voor traditionele Joden buiten
Israël),
hebnen we een speciale familie maaltijd, gevuld met allerlei rituelen, die
ons doen herinneren aan de betekenis van deze feestdag. Deze maaltijd wordt
de
–
seder – genoemd, van het Hebreeuwse stamwoord dat „orde, regelmaat”
betekent, omdat er een specifieke hoeveelheid informatie besproken moet
worden in een specifieke volgorde. Een overzicht van een tradionele seder
hieronder
te vinden.
Pesach duurt zeven dagen (acht
dagen buiten Israël). Op de eerste en laatste dagen van het feest (de eerste
twee en laatste twee dagen buiten Israël) mag geen
werk
verricht worden. Op de tussendagen is werk in beperkte mate
toegestaan. Deze tussendagen worden Chol Ha-Mo'ed genoemd.
De tekst van de Pesach-seder staat
afgedrukt in een boek dat de haggada genoemd wordt. De inhoud en volgorde
van de seder kan als volgt in het Hebreeuws worden samengevat:
Kaddeesj, Oerechats,
Karpas, Jachats,
Maggied, Rachtza,
Motzie, Matza,
Maror, Korech,
Sjoelchan Orech,
Tzafoen, Barech,
Halleel, Nirtsa
|
 |
Wat betekent dit?
1. Kaddeesj: Inwijding, heiliging |
 |
Een
Beracha of zegenspreuk
over een beker wijn ter ere van het feest. De wijn wordt gedronken, en
een tweede beker wordt ingeschonken.
|
2. Oerechats: Wassen |
 |
Handen worden gewassen, zonder
beracha, ter voorbereiding van het eten van de Karpas. |
3. Karpas: groente |
 |
Een groente (meestal radijs of
peterselie, maar iedere andere groente mag ook) wordt in zout water
gedompeld en gegeten.
Het wordt hoofdzakelijk gegeten om de vragen van de kinderen op te
wekken. Het zoute water symbolizeert de tranen die gestort zijn tijdens
de slavernij. |
4. Jachats: Het breken |
 |
Eén van de drie matses op de
tafel wordt in tweeën gebroken. Een deel gaat terug op de stapel, het
andere deel wordt opzij gelegd voor de afikomen (zie hieronder).
|
5. Maggied: Het verhaal |
 |
Het verhaal van de Uittocht
uit Egypte en de eerste Pesach-viering wordt verteld. Dit begint met
vier vragen van de jongste van het gezelschap, over de gang van zaken op
deze avond, die anders is dan alle andere avonden en daarom begint hij
zijn vraag dan ook met: „Ma nisjtana – Waarom is deze avond anders dan
alle andere avonden?” Het doel hiervan is om de nieuwschierigheid van de
kinderen en hun deelname aan de seder op te wekken. Dit wordt vaak
gezongen en vaak zingt dan de hele familie mee.
De maggied is zodanig
ontworpen dat het de behoeften van vier verschillende typen mensen
bevredigt, gesymbo-liseerd
door vier verschillende zonen: een geleerde, die alle details wil weten;
de boosaardige, die zichzelf uitsluit (en die leert wat de straf daarop
is) ; het eenvoudige kind, die de basis nog moet leren; en een die nog
niet weet te vragen.
Aan het einde van de maggied,
wordt een zegenspreuk gezegd over de tweede beker wijn en die beker
wordt ook leeg gedronken. |
6. Rachtsa: Wassen |
 |
De handen worden voor de
tweede keer gewassen, deze keer met een beracha (zegenspreuk), ter
voorbereiding van het eten van de matsa. |
7. Motsie: Een beracha voor
graanproducten |
 |
De beracha Ha-motsie is een
beracha die altijd gezegd wordt voordat men brood eet, gemaakt van een
van de vijf graansoorten, en die nu gemaakt wordt over de matsa (het
brood voor Pesach). |
8. Matsa: Een beracha voor de
Matsa |
 |
Een speciale beracha wordt
gezegd voor de matsa, waarna een flink stuk matsa gegeten wordt.
|
9. Maror: Bitterkruiden |
 |
Een beracha wordt gezegd over
een bitter smakende groente (meestal mierikwortel of ook wel lof of
andijvie), en de groente wordt gegeten.
Dit symbolizeert de bitterheid van de
slavernij. De maror
wordt in de charoset gedoopt, een mengsel van appelen, noten, en wijn,
hetgeen het cement symboliseert dat de Joden gebruikten bij de bouw van
de voorraadsteden voor de Farao tijdens de slavernij. |
10. Korech: De Sandwich |
 |
Rabbi Hillel
was van mening dat de maror samen met de matsa gegeten moest worden in
een sandwich. Ter zijner nagedachtenis (hij was een toonaangevend
geleerde die tweeduizend jaar geleden leefde) eten wij een beetje maror
tussen twee stukjes matsa. |
11. Sjoelchan Orech: De maaltijd |
 |
Er wordt een feestmaaltijd
gegeten. Er bestaan geen speciale voorschriften wat men moet eten
(behalve dan de matses en dat we geen chameets eten). Er zijn vele
gewoonten en ieder volgt de zijne. Bij
Asjkenazische
Joden, is gefilte fisch en matseballen soep een tradioneel eten aan het
begin van de maaltijd. In de
meeste landen eet men kip, kalkoen of rundvlees.
In Nederland is het doorgaans
de gewoonte een melkmaaltijd te eten, maar Joden van oost-Europese
achtergrond eten vaak een vleesmaaltijd. |
12. Tsafoen: De Afikoman
|
 |
Het stuk matsa dat aan het
begin van de avond opzij gelegd werd, wordt nu als „dessert” gegeten,
het laatste voedsel van de maaltijd. Er zijn verschillende tradities bij
verschillende families. Bij sommigen is het de gewoonte dat de kinderen
de afikoman verstoppen en de vader het moet zoeken en dat zoeken dan
„afkoopt” door een cadeautje te beloven. Bij andere families is het de
vader die het verstopt en de kinderen die het moeten zoeken. De
bedoeling is om de kinderen wakker te houden gedurende de hele avond, in
afwachting van hun rol. |
13. Barech: Het dankgebed na
de maaltijd |
 |
De derde beker wijn wordt
ingeschonken en
birkat ha-mazon
(het dankgebed na de maaltijd) wordt gezamelijk gezegd (of gezongen).
Dit is hetzelfde als wat na iedere broodmaaltijd dagelijks gezegd wordt.
Daarna wordt de derde beker wijn
leeggedronken. (Wie
geen wijn lust of niet zoveel wijn op kan, drinkt druivensap).
De vierde beker wordt ingeschonken.
De deur wordt
opengezet, om Eliahoe binnen te laten, die verondersteld wordt op deze
avond te komen om de komst van de Masjiach aan te kondigen, maar ook
omdat in het verleden de Joden ervan beschuldigd werden bloed van
Christelijke baby’s door hun matses te mengen en wij willen onze
Christelijke buren graag laten zien dat wij ons niet bezighouden met zo
iets onwaarschijnlijks. |
14. Halleel: Loflied op G-d
|
 |
Verschillende psalmen worden
gezegd of gezongen. Een beracha wordt gezegd voor de laatste beker wijn
en die wordt leeggedronken. |
15. Nirtsa: Afsluiting |
 |
Een eenvoudige afsluiting van
de avond, met een verklaring dat wij hopen volgend jaar Pesach in een
herbouwd Jeruzalem te kunnen vieren, dat wil zeggen als de Masjiach
gekomen is.
|
|