Pesach

Pesach: Joods Paasfeest

Van alle Joodse feestdagen wordt Pesach het meest algemeen gevierd. Zelfs door niet behoudende Joden. Volgens een opinieonderzoek woont meer dan 80% van de Joden een Pesach-seder bij.

Pesach begints op de 15de dag van de Joodse maand Nissan. Het is het eerste van de drie grote feesten met zowel historische als agrarische betekenis (de andere twee zijn Sjawoe'ot en Soekkot). Landbouwkundig vertegen-woordigt het het begin van het oogstseizoen in Israël, maar er wordt weinig aandacht besteed aan dit aspect van het feest. De voornaamste aandacht van het Pesach-feest gaat uit naar de Exodus uit Egypte na generaties van slavernij. Dit verhaal wordt verteld in, hfd. 1-15. De instelling van het Pesach-feest komt voor in de hoofdstukken 12-15.

De naam „Pesach” komt van het Hebreeuwse stamwoord Pee-Samech-Chetτρη , hetgeen ‘passeren’ of ‘overslaan’ betekent. Het betreft het feit dat G-d de huizen van de Joden „oversloeg” toen Hij de eerstgeborenen van Egypte doodde. In het Nederlands is het feest bekend onder de naam Pascha. „Pesach” is ook de naam van het offer (een lam) dat gebracht werd in de Tempel op deze dag. Het feest wordt ook wel Chag hè-Aviv , (het Voorjaarsfeest) genoemd, of Chag ha-Matzoth , (het Feest van de Matses), en Z'man Cheroetenoe , (de Tijd van onze vrijheid).

Het meest opvallende aan Pesach is de verwijdering van al het chameets (gerezene) uit onze huizen. Dit is een aandenken aan het feit dat de Joden, toen zij uit Egypte trokken, veel haast hadden en geen tijd hadden om hun brood te laten rijzen. Het is ook een symbolische manier om de „opgeblazenheid” (arrogantie, trots) uit onze zielen te verwijderen..

Chameets houdt alles in dat gemaakt is van één van de vijf voornaamste graansoorten (tarwe, rogge, gerst, haver en spelt) dat nog niet binnen 18 minuten, nadat het in contact is gekomen met water, volledig gekookt of gebakken is. Orthodoxe Joden van Asjkenazische achtergrond vermijden ook het eten van rijst, mais, pinda’s, en peulvruchten (bonen) alsof het chameets is. Al deze soorten worden gebruikt om er brood van te bakken, en daarom werd het gebruik ervan verboden om verwarring te voorkomen. Al deze exttra verboden dingen worden „kitniot” genoemd.

We mogen geen chameets eten met Pesach; we mogen er zelfs geen profijt van hebben. We mogen het zelfs niet aan ons vee of aan onze huisdieren voeren. Alle chameets, met inbegrip van het eetgerei dat gebruikt werd om chameets te koken, moet òf weg gedaan worden of verkocht worden aan een niet-Jood (het kan, wanneer de niet-Jood daartoe bereid is, na Pesach weer teruggekocht worden). Het dieet van huisdieren moet veranderd worden voor het feest, of het dier moet verkocht worden aan een niet-Jood (zoals het voedsel en het eetgerei mogen de dieren na Pesach worden teruggekocht). Je kan je chameets online via Chabad-Lubavitch verkopen. Het is mij opgevallen dat vele niet-Joden en niet behoudende Joden (en ook sommige orthodoxe Joden) deze gewoonte van het verkopen van chameets maar een kunstmatig truckje vinden. Ik kan u verzekeren dat dit een reële verkooptransactie is en wettelijk bindend, en niet geldig zou zijn onder Joodse wet als het dat niet was. Vanuit de niet-Jood gezien functioneert de aankoop ongeveer hetzelfde als de aan- en verkoop van aandelen op de termijnmarkt: zelfs al heeft hij geen fysiek bezit van de goederen, hij is tijdelijk wettelijk eigenaar van deze goederen waarop hij een potentiële winst kan maken.

Het proces van het schoonmaken van het huis van al het chameets voor Pesach is een enorm werk. Om dat goed te doen, moet men al weken van te voren voorbereidingen treffen en een aantal dagen doorbrengen met het schoon boenen van het huis en van alles wat zich daarin bevindt, door over alle hoekjes en gaatjes en gleufjes van het fornuis te gaan met een tandenstoker en wattestokjes, door alle oppervlakten die in contact zijn gekomen met chameets te bedekken met aluminiumfolie of kastpapier of iets dergelijks, kleren (vooral van kinderen) worden nagekeken op achtergebleven snoepjes, enz., enz., enz. Nadat het schoonmaken gereed is, wordt er de avond vóór Pesach nogmaals formeel naar chameets gezocht en het eventuele gevonden chameets wordt de volgende ochtend verbrand.

Het graanproduct dat wij eten tijdens de Pesach-week, wordt matsa genoemd (matse in het Nederlands-Jiddisch). Matsa is ongegist brood, gemaakt van meel en water, en heel snel gebakken, zodat het geen tijd heeft om te rijzen. Dit is het brood dat de Joden maakten voor hun vertrek uit Egypte.

De dag voor Pesach is de Vastendag van de Eerstgeborenen, een vastendag voor alle eerstgeboren jongens en mannen, als aandenken aan het feit dat de eerstgeboren Joodse jongens in Egypte niet gedood werden bij de laatste plaag.

Op de eerste avond van Pesach (de eerste twee avonden voor traditionele Joden buiten Israël), hebnen we een speciale familie maaltijd, gevuld met allerlei rituelen, die ons doen herinneren aan de betekenis van deze feestdag. Deze maaltijd wordt de – seder – genoemd, van het Hebreeuwse stamwoord dat „orde, regelmaat” betekent, omdat er een specifieke hoeveelheid informatie besproken moet worden in een specifieke volgorde. Een overzicht van een tradionele seder hieronder te vinden.

Pesach duurt zeven dagen (acht dagen buiten Israël). Op de eerste en laatste dagen van het feest (de eerste twee en laatste twee dagen buiten Israël) mag geen werk verricht worden. Op de tussendagen is werk in beperkte mate toegestaan. Deze tussendagen worden Chol Ha-Mo'ed genoemd.

De Pesach Seder

De tekst van de Pesach-seder staat afgedrukt in een boek dat de haggada genoemd wordt. De inhoud en volgorde van de seder kan als volgt in het Hebreeuws worden samengevat:

Kaddeesj, Oerechats,

Karpas, Jachats,

Maggied, Rachtza,

Motzie, Matza,

Maror, Korech,

Sjoelchan Orech,

Tzafoen, Barech,

Halleel, Nirtsa

Wat betekent dit?

1. Kaddeesj: Inwijding, heiliging
Een Beracha of zegenspreuk over een beker wijn ter ere van het feest. De wijn wordt gedronken, en een tweede beker wordt ingeschonken.
2. Oerechats: Wassen
Handen worden gewassen, zonder beracha, ter voorbereiding van het eten van de Karpas.
3. Karpas: groente
Een groente (meestal radijs of peterselie, maar iedere andere groente mag ook) wordt in zout water gedompeld en gegeten. Het wordt hoofdzakelijk gegeten om de vragen van de kinderen op te wekken. Het zoute water symbolizeert de tranen die gestort zijn tijdens de slavernij.
4. Jachats: Het breken
Eén van de drie matses op de tafel wordt in tweeën gebroken. Een deel gaat terug op de stapel, het andere deel wordt opzij gelegd voor de afikomen (zie hieronder).
5. Maggied: Het verhaal
Het verhaal van de Uittocht uit Egypte en de eerste Pesach-viering wordt verteld. Dit begint met vier vragen van de jongste van het gezelschap, over de gang van zaken op deze avond, die anders is dan alle andere avonden en daarom begint hij zijn vraag dan ook met: „Ma nisjtana – Waarom is deze avond anders dan alle andere avonden?” Het doel hiervan is om de nieuwschierigheid van de kinderen en hun deelname aan de seder op te wekken. Dit wordt vaak gezongen en vaak zingt dan de hele familie mee. De maggied is zodanig ontworpen dat het de behoeften van vier verschillende typen mensen bevredigt, gesymbo-liseerd door vier verschillende zonen: een geleerde, die alle details wil weten; de boosaardige, die zichzelf uitsluit (en die leert wat de straf daarop is) ; het eenvoudige kind, die de basis nog moet leren; en een die nog niet weet te vragen. Aan het einde van de maggied, wordt een zegenspreuk gezegd over de tweede beker wijn en die beker wordt ook leeg gedronken.
6. Rachtsa: Wassen
De handen worden voor de tweede keer gewassen, deze keer met een beracha (zegenspreuk), ter voorbereiding van het eten van de matsa.
7. Motsie: Een beracha voor graanproducten
De beracha Ha-motsie is een beracha die altijd gezegd wordt voordat men brood eet, gemaakt van een van de vijf graansoorten, en die nu gemaakt wordt over de matsa (het brood voor Pesach).
8. Matsa: Een beracha voor de Matsa
Een speciale beracha wordt gezegd voor de matsa, waarna een flink stuk matsa gegeten wordt.
9. Maror: Bitterkruiden
Een beracha wordt gezegd over een bitter smakende groente (meestal mierikwortel of ook wel lof of andijvie), en de groente wordt gegeten. Dit symbolizeert de bitterheid van de slavernij. De maror wordt in de charoset gedoopt, een mengsel van appelen, noten, en wijn, hetgeen het cement symboliseert dat de Joden gebruikten bij de bouw van de voorraadsteden voor de Farao tijdens de slavernij.
10. Korech: De Sandwich
Rabbi Hillel was van mening dat de maror samen met de matsa gegeten moest worden in een sandwich. Ter zijner nagedachtenis (hij was een toonaangevend geleerde die tweeduizend jaar geleden leefde) eten wij een beetje maror tussen twee stukjes matsa.
11. Sjoelchan Orech: De maaltijd
Er wordt een feestmaaltijd gegeten. Er bestaan geen speciale voorschriften wat men moet eten (behalve dan de matses en dat we geen chameets eten). Er zijn vele gewoonten en ieder volgt de zijne. Bij Asjkenazische Joden, is gefilte fisch en matseballen soep een tradioneel eten aan het begin van de maaltijd. In de meeste landen eet men kip, kalkoen of rundvlees. In Nederland is het doorgaans de gewoonte een melkmaaltijd te eten, maar Joden van oost-Europese achtergrond eten vaak een vleesmaaltijd.
12. Tsafoen: De Afikoman
Het stuk matsa dat aan het begin van de avond opzij gelegd werd, wordt nu als „dessert” gegeten, het laatste voedsel van de maaltijd. Er zijn verschillende tradities bij verschillende families. Bij sommigen is het de gewoonte dat de kinderen de afikoman verstoppen en de vader het moet zoeken en dat zoeken dan „afkoopt” door een cadeautje te beloven. Bij andere families is het de vader die het verstopt en de kinderen die het moeten zoeken. De bedoeling is om de kinderen wakker te houden gedurende de hele avond, in afwachting van hun rol.
13. Barech: Het dankgebed na de maaltijd
De derde beker wijn wordt ingeschonken en birkat ha-mazon (het dankgebed na de maaltijd) wordt gezamelijk gezegd (of gezongen). Dit is hetzelfde als wat na iedere broodmaaltijd dagelijks gezegd wordt. Daarna wordt de derde beker wijn leeggedronken. (Wie geen wijn lust of niet zoveel wijn op kan, drinkt druivensap). De vierde beker wordt ingeschonken. De deur wordt opengezet, om Eliahoe binnen te laten, die verondersteld wordt op deze avond te komen om de komst van de Masjiach aan te kondigen, maar ook omdat in het verleden de Joden ervan beschuldigd werden bloed van Christelijke baby’s door hun matses te mengen en wij willen onze Christelijke buren graag laten zien dat wij ons niet bezighouden met zo iets onwaarschijnlijks.
14. Halleel: Loflied op G-d
Verschillende psalmen worden gezegd of gezongen. Een beracha wordt gezegd voor de laatste beker wijn en die wordt leeggedronken.
15. Nirtsa: Afsluiting
Een eenvoudige afsluiting van de avond, met een verklaring dat wij hopen volgend jaar Pesach in een herbouwd Jeruzalem te kunnen vieren, dat wil zeggen als de Masjiach gekomen is.